Candide, o le optimismo/Capitulo IV

Como Candide incontrava su vetule maestro de philosophia, le doctor Pangloss, e lo que resultava.

Candide, movite per compassion plus que per horror, dava al espaventabile mendicante le duo florinos que ille recipeva del honeste anabaptista Jacques. Le phantasma le reguardava fixemente, versava alicun lacrimas e se suspendeva a su collo. Le terrorisate Candide recula.

“Guai!” diceva un miserabile al altere. “Non pote vos recognoscer vostre car Pangloss?”

“Que audi io? vos, mi car maestro! vos, in iste stato horribile! Que infortuna vos eveniva? Proque non es vos plus in le plus belle castello? Que deveniva Cunégonde, le gemma del genere feminin, le obra de maestro del natura?”

“Io non pote plus star,” diceva Pangloss.

Immediatemente Candide le duceva al stabulo del anabaptista, ubi ille le faceva mangiar un pauc de pan; e quando Pangloss se sentiva melio:

“Ben,” le demandava Candide, “Cunégonde?”

“Illa es morte,” continuava le altere.

A ille parolas, Candide perdeva conscientia. Su amico le reveliava con un pauc de mal vinagre que era per hasardo in le stabulo. Candide reaperi le oculos.

“Ah! melior del mundos, ubi es tu? De que morbo moriva illa? De haber vidite su patre chassar me del castello con grande colpos de pede?”

“Non”, respondeva Pangloss. “Illa era eventrate per soldatos bulgare post haber essite violate tante vices que possibile. Illes rumpeva le testa al senior baron quando ille tentava de defender la; le seniora baronessa era secate in peciettas; mi povre pupillo era tractate del mesme maniera como su soror; e le castello era destruite petra per petra, nulle granario, nulle ove, nulle anate, nulle arbore; sed nos ha essite ben vengiate, proque le avaros faceva le mesme cosa in un baronia vicin que pertineva a un senior bulgare”.

Iste discurso faceva Candide perder conscientia de nove; sed post que ille se reveliava e ille diceva toto que ille desirava dicer, ille se informava del causa e del effecto e del ration sufficiente del lamentabile stato de Pangloss.

“Guai!” diceva le altere, “illo es le amor: le amor, le consolator del genere human, le conservator del universo, la anima de tote le esseres sensibile, le amor tenere.”

“Guai!” diceva Candide, “io ha cognoscite iste amor, iste soverano del cordes, iste anima de nostre anima; toto que illo me apportava era un basio e vinti colpos de pede al culo. Como poteva iste belle causa producer in vos un effecto tanto abominabile?” Pangloss respondeva con iste parolas:

“O mi car Candide! Vos cognosceva Paquette, le belle domestica de nostre illustre baronessa: io gustava in su bracios le delectos del paradiso que produceva le tormentos infernal que vos vide devorante me; illos la infectava e possibilemente la occideva. Paquette debeva iste presente a un franciscano erudite que habeva discoperite le fonte de su mal, nam ille lo obteneva de un vetule contessa que lo habeva recipite de un capitano de cavalleria, le qual lo debeva a un marchesa, a qui lo habeva date un page, que lo habeva recipite de un jesuita comenciante, le qual lo habeva hereditate directemente de uno del companiones de Christophoro Columbo. Quanto a io, io lo transmittera a nulle persona proque io va morir”.

“O Pangloss!” exclamava Candide, “qual estranie genealogia! Non era le diabolo le fonte de illo?”

“Nullemente,” replicava iste grande homine; “illo era un cosa indispensabile in le melior del mundos, un ingrediente necessari; proque si Columbo non contraheva in un insula de America iste mal que invenera le origine del creation, que sovente rende impossible le procreation mesme e que obviemente es opponite al grande finalitate del natura, nos non haberea ni chocolate ni cochinilia; il debe etiam esser notate que in nostre continente, usque hodie, iste morbo es, como le controversia theologic, un particularitate nostre. Le turcos, le indianos, le persianos, le chineses, le siameses e le japoneses non ancora lo cognosce; sed il existe un ration sufficiente pro que illes etiam lo cognoscera in alicun seculos. Intertanto, illo ha facite meraviliose progressos inter nos, super toto in ille grande armeas componite de mercenarios honeste e ben educate que decide le destino del Statos; il se pote affirmar con certitude que, quando trenta mille homines da un battalia preorganisate a truppas de equal numero, il ha circa vinti mille syphiliticos de cata parte.”

“Illo es admirabile,” diceva Candide; “sed vos necessita cura.”

“Como pote io?” diceva Pangloss; “io ha nulle moneta, mi amico, e super tote iste planeta, nulle persona pote obtener ni un sanguinamento ni un clyster sin pagar o sin un altere que paga pro ille.”

Iste ultime parolas determinava Candide a decider se; ille iva jectar se al pedes de su caritabile anabaptista Jacques e describeva de maniera tanto tenere le stato in que era reducite su amico que le bon homine non hesitava a facer venir le doctor Pangloss in su casa e pagar pro le facer guarir. Durante le curation Pangloss perdeva solmente un oculo e un aure. Ille sapeva ben scriber e maestrava le arithmetica. Le anabaptista Jacques le faceva su tenitor de libros. Post duo menses, proque ille debeva viagiar a Lisbona per motivos de commercio, ille prendeva con ille su duo philosophos in su nave. Pangloss le explicava como toto era le melior possibile. Jacques non era de iste opinion.

“Il es plus concipile,” diceva ille, “que le homines ha un pauc corrumpite le natura, proque illes non nasceva lupos e totevia illes deveniva lupos. Deo non les dava ni cannones de vinti-quatro libras ni bayonettas e totevia illes se fabricava bayonettas e cannones pro destruer se. Io poterea etiam mentionar le bancaruptas e le justitia que confisca le benes del bancarupteros pro privar le creditores de illos”.

“Tote isto era indispensabile,” replicava le doctor monocular, “e le males individual compone le ben general de maniera que quanto plus de infortunas individual existe, tanto melior es toto.”

Durante que ille argumentava, le aer se obscurava, le ventos veniva sufflante del quatro angulos del mundo e, al vista del porto de Lisbona, la nave era assalite per le plus horribile tempesta.

← Capitulo precedente
→ Capitulo sequente

---